Predstavljena knjiga ,,Bela crkva karanska”

Iako je u međuvremenu napisano dosta radova o Beloj crkvi karanskoj, monografija Milana Kašanina, bez obzira na vreme koje je proteklo, nije prevaziđena. Na sreću, urađen je reprint ove knjige, rekao je istoričar umetnosti Dragiša Milosavljević.

Taj vitez srednjovekovlja, kako ga je Milosavljević nazvao, zapazio je malu crkvu u Karanu, podignutu na blagom uzvišenju u Lužničkoj dolini. Verovalo se da je decenijama, a možda i vekovima ta dolina snabdevala velike prostore poljoprivrednim proizvodima i da je samo zbog toga ostala sačuvana do našeg vremena.

–Zadivljen unutrašnjošću i raskošem koje je pronašao u jednoj provincijskoj crkvi, smatrao je da ona mnogo više govori o kulturi Srbije u 14. stoleću od svih pisanih dokumenata. Sve što je napisano o tom periodu, napisano je ispod fresaka ili u nekim ogrebotinama koje je Kašanin tada takođe zapazio. U tom čudesnom mikrokosmosu stvorena je takozvana umetnost višeg nivoa. Iako je u međuvremenu napisano dosta radova o Beloj crkvi karanskoj, njegova monografija, bez obzira na vreme koje je proteklo, nije prevaziđena. Na sreću, urađen je reprint ove knjige, rekao je Milosavljević.

Bela crkva karanska proglašena je za nepokretno kulturno dobro od velikog značaja.

Reprint izdanja iz 1928. godine Narodna biblioteka Užice objavila je početkom 2021. godine.  Direktorka Dušica Murić objasnila je da je ovaj izdavački poduhvat veoma važan:

–Milan Kašanin je dao veliki doprinos srpskoj nauci i kulturi, kao istoričar umetnosti, likovni kritičar i istoričar književnosti i kulturni radnik. Studirao je istoriju umetnosti na Sorboni, a doktorirao u Beogradu 1926. godine. Bio je direktor Muzeja kneza Pavla, a posle toga i direktor Galerije fresaka. Kašaninovu doktorsku disertaciju u svojim fondovima čuva mali broj biblioteka u Srbiji, pa čak ni užička biblioteka nema prvo izdanje iz 1928. godine. Ono je posebno važno za užički kraj, jer govori o jednom od retkih preživelih srednjovekovnih spomenika sa ovih prostora. Reizdanjem ove knjige hteli smo da skrenemo pažnju novim generacijama na značaj lokalnog kulturnog nasleđa, ali i da podsetimo na velika imena srpske kulture i nauke, čija je sfera interesovanja bio naš zavičaj.

Promocija knjige ,,Bela crkva karanska (njena istorija, arhitektura i živopis)” organizovana je povodom Dana grada, ali i kao doprinos obeležavanju 40 godina od smrti Milana Kašanina.

Istoričarka umetnosti Zoja Bojić, inače unuka Milana Kašanina pričala je o vremenu kada je njen deda vodio Muzeja kneza Pavla, a kasnije i Galeriju fresaka.

–Između 1937. i 1941. godine  izlazio je časopis Umetnički pregled koji je uređivao Milan Kašanin. Kada se pogleda u njegov lik i delo kroz taj časopis, a imajući u vidu sve čime se on bavio, pojavljuje se jedna slika veoma sposobnog, talentovanog, aktivnog istoričara umetnosti. Bio je jedan od retkih studenata koji se školovao u inostranstvu i vratio se u Srbiju i tu doktorirao i napravio karijeru. Ne zahvaljujući lovorikama, kojima se jeste ovenčao kao student u drugim sredinama, već zahvaljujući jednoj neverovatnoj energiji i talentu, rekla je Bojić i dodala da je ,,Bela crkva karanska” kao monografija najavila i inicirala kasnija istraživanja, ne samo Milana Kašanina, već i njegovih savremenika.

Dvadesetih godina 20. veka Kašanin je proputovao Srbiju i Crnu Goru sa velikim francuskim vizantologom Gabrijelom Mijeom. Obišli su zapadnu Srbiju, Polimlje, Šumadiju, Durmitor, i Pljevlja. Do spomenika krajputaša u ariljskom kraju stizali su volovskim kolima, konjima i peške. Na svom istraživačkom putovanju videli su i zadužbine takozvane moravske škole. U povratku su posetili Užice. Saznavši za crkvu u Karanu, Kašanin je više puta dolazio da je vidi. Divio se velelepnim freskama koje su prikazivale ktitorske nošnje i briljantni nakit na kćerkama župana Petra Brajana. Po njemu, one su svedočile o visokoj kulturi srpskog srednjeg veka, suprotno tadašnjem uvreženom mišljenju o Srbiji kao o seljačkoj zemlji.